środa, stycznia 19

Amalfi w Ziemi Świętej

W 977 roku Muhammad Abū’l-Qāsim Ibn awqal, urodzony w Bagdadzie arabski pisarz, geograf i kronikarz tak oto opisał swoje wrażenia po wizycie w Amalfi:

I jest jeszcze Amalfi, najzamożniejsze miasto Lombardii, najszlachetniejsze, jakże wykwintne i dzięki warunkom, jakie tu występują najbardziej prestiżowe. Niesamowicie bogate. Jego terytoria graniczą z Neapolem, pięknym miastem, ale nie tak istotnym jak Amalfi.

Amalfi było pierwszą potęgą morską, jaka uformowała się na Półwyspie Apenińskim, przed Wenecją, Genuą i Pizą. Amalfiańscy kupcy dzięki swoim kontaktom z Arabami zapoczątkowali w chrześcijańskiej Europie produkcję papieru a żeglarze, jako pierwsi wśród Europejczyków wprowadzili do użycia w nawigacji kompas. Stworzone tam w 12tym wieku Tabula Amalphitana, czyli pierwsze skodyfikowane prawo morskie, przez następne stulecia było używane jako wzór przez inne morskie imperia. Zasługi tej społeczności i jej wkład w cywilizację europejską to bez wątpienia temat na ciekawą książkę, której jeden z rozdziałów dotyczyłby z pewnością wpływu kupców z Amalfi na dzisiejszy system opieki nad chorymi.

Szpitale i Szpitalnicy w Jerozolimie

Arabowie jako pierwsi zaczęli w średniowieczu separować ludzi chorych od zdrowych i próbowali ich leczyć, tworząc w ten sposób zalążki szpitali. Mauristan to perskie słowo oznaczające szpital bądź hospicjum. Nazwę taką nosi fragment dzielnicy chrześcijańskiej w Jerozolimie, między Bazyliką Grobu Świętego a Kościołem Jana Chrzciciela, gdzie dzisiaj znajduje się Souq Aftimos (Grecki Bazar).




Tradycja mauristanu sięga czasów Karola Wielkiego i jego przyjaźni z kalifem Harun-al-Rashidem, znanym z Baśni Tysiąca i Jednej Nocy. Zgodnie z legendą, wysłani przez Karola Wielkiego mnisi frankijscy mieli udać się do Kalifa w 799 i zaoferować mu przyjaźń władcy Franków. Ten w dowód wdzięczności otworzył hospicjum dla „wszystkich pielgrzymów do Jerozolimy mówiących w języku Rzymu (Łacinie)” oraz podarował nowemu przyjacielowi zegar, który wygrywał co godzinę piękne melodie. Nieznane urządzenie wzbudzało szereg podejrzeń, szczególnie przez dziwne i tajemnicze dźwięki jakie z siebie wydobywało. Świta Karola solidarnie uznała je za zaklęte po czym doradziła królowi jego zniszczenie. Hospicjum natomiast działało i rozwijało się. Mnich Bernard odwiedził je w 870 i odnotował działający przy nim Kościół Św. Marii oraz bogatą bibliotekę. 
Ten stan rzeczy trwał do czasu kiedy kalif Al-Hakim (szalony władca fatymidzki, o którym więcej tutaj) zdecydował o zniszczeniu większości chrześcijańskich i żydowskich miejsc kultu. Po jego śmierci na scenę wkraczają kupcy amalfijscy, którzy w oryginalny sposób potrafili połączyć pobożność i zyskowność.
W latach siedemdziesiątych 11go stulecia rozpoczęli projekt budowlany, w którego efekcie obszar mauristanu zabudowano trzema kościołami wraz z przylegającymi do nich hospicjami; dwa pod patronatem Św. Marii (jeden dla pielgrzymów płci pięknej a drugi męskiej) a patronem trzeciego został Jan Chrzciciel. Administrowanie budynkami powierzono Benedyktynom.
Ruiny tego co pozostało po dwóch pierwszych ostatecznie rozebrali Grecy w 1907, kiedy to zbudowali swój Souq Aftimos. Hospicja prawdopodobnie zlokalizowane były w miejscu centralnego skweru, na środku którego stoi sucha fontanna. Kościół Jana Chrzciciela, choć po licznych przebudowach, stoi po dziś dzień a jego jasna kopuła widoczna jest już przy głównym wejściu do bazaru. Jest to najstarszy kościół w Jerozolimie i to właśnie z tym miejscem wiążą się początki zakonu Szpitalników, znanych też m.in. jako Joannici czy też Kawalerzy Maltańscy.
W 1099 roku, po zajęciu Jerozolimy przez Krzyżowców, zarządca kościoła Św. Jana przyjął grupę rycerzy, rannych podczas oblężenia miasta. Część z nich po dojściu do zdrowia zdecydowała się zostać w hospicjum i służyć rannym. Po dziesięciu latach, urodzony w Amalfi Gerard Thom utworzył  Zakon Rycerzy Szpitala Św. Jana Jerozolimskiego, który „będzie opiekował się chorymi i chronił pielgrzymów do Ziemi Świętej”, stając się jego pierwszym mistrzem. Papież Paschalis II zatwierdził regułę zakonu w 1113 roku i tym samym powstał pierwszy zakon rycerski, Zakon Szpitalników, który miał sprowadzić do Europy instytucję szpitali. Zakon w bardzo krótkim czasie stał się jedną z najbardziej wpływowych instytucji w ówczesnej Europie ale jego członkowie nigdy nie zapomnieli o skromnych początkach na jerozolimskim mauristanie, gdzie zbudowali monumentalny szpital.

Akka

         Głównym portem nowego Królestwa Jerozolimskiego była Akka, którą król Baldwin I zajął w 1104 roku przy wsparciu floty genueńskiej. Po tym zwycięstwie kupcy z Amalfi, jako drudzy po Genueńczykach, otrzymali fragment miasta gdzie mogli wytyczyć części handlowe oraz mieszkalne. Wraz z nimi swój fragment miasta otrzymali kupcy z Wenecji, Marsylii oraz Joannici, którzy oczywiście zbudowali ogromny szpital. Po krótkim czasie swoje części dostali też kupcy z Pizy oraz członkowie drugiego nowo powstałego zakonu rycerskiego, Templariusze. Wszystkie te grupy musiały wspólnie funkcjonować na stosunkowo małej powierzchni przez niemal cały 12ty wiek. Dzisiaj na turystycznej mapie Akki możemy zobaczyć ślady tej obecności. Amalfi ma swój mały skwerek w południowo-wschodniej, portowej części starówki, między skwerami Wenecji i Pizy.



         Ostatecznie kupcy amalfiańscy przenieśli się z Jerozolimy do Akki w 1178 roku czyli dziewięć lat przed odbiciem obu miast z rąk chrześcijan przez Saladyna. W utworzonym po trzeciej krucjacie, dowodzonej m.in. przez Ryszarda Lwie Serce, Królestwie Jerozolimskim sytuacja zmieniła się zasadniczo. Akka jako stolica królestwa zyskała na znaczeniu i stała się za ciasna dla licznych społeczności kupieckich. Nie było już w niej miejsca dla kupców z Amalfi. Dzielnicę Amalfi zajęli prawdopodobnie Pizanie, jego odwieczni wrogowie i konkurenci, kończąc w ten sposób obecność najstarszej morskiej republiki włoskiej w Ziemi Świętej.